مدارهای الکتریکی صنعتی از دو دسته مدار فرمان و قدرت تشکیل شده‌اند. مدار فرمان که به آن مدار کنترل هم گفته می‌شود، وظیفه حفاظت و کنترل از مدار قدرت را برعهده دارد. مدار فرمان معنی بسیار گسترده‌ای دارد و این مفهوم از یک سوئیچ ضامن‌دار ساده تا سیستم پیچیده تشکیل شده از تایمر، سوئیچ‌ها، وله‌ها و غیره را در برمی‌گیرد. یک مدار فرمان می‌تواند بسیار ساده باشد و یا در سیستم‌های دیگر برای اینکه که به میزان عملکرد بالایی برسد، مدار فرمان پیچیده باشد.
مدار فرمان را می‌توان اینگونه تعریف کرد که سیسم‌بندی‌های تک فازی است که بعد از گذشت از المان حفاظتی و کنتاکت‌های NC و NO فرمان مورد نظر برای نحوه‌ی کارکرد مدار صادر خواهد کرد. اما شما اجزای این نوع مدار را می‌شناسید یا با انواع مدار فرمان در برق صنعتی آشنا هستید؟ ما در این مقاله به بررسی این موضوع‌ها خواهیم پرداخت؛ پس تا پایان همراه ما باشید.
همانطور که می‌دانید برق صنعتی دانش و آگاهی استفاده از برق در صنعت است؛ البته که استفاده از برق تنها محدود به صنعت نیست. برای استفاده بی‌وقفه از تاسیسات الکتریکی باید به مدار فرمان توجه کرد. روش کار تجهیزات برق توسط مدار فرمان کنترل می‌شود؛ مدار فرمان دارای انواع متنوعی است که در ادامه به آن می‌پردازیم:
انواع مدار فرمان بر اساس نوع عملکرد
یک مدار فرمان شامل همه تجهیزات و دستگاه‌های مربوط به عملکرد مدار است. یک مدار از اجزای کنتاکت یا اتصال، کنتاکت NO، کنتاکت NC، سوئیچ یا کلید، سوئیچ NO، سوئیچ NC، شستی، شستی NO، شستی NC، سیم‌پیچ یا کویل، کویل با کنتاکت‌های NO، رله اضافه بار، چراغ سیگنال ساخته شده است.انواع مدار فرمان در برق صنعتی را براساس نوع عملکرد به دو دسته مدار فرمان دستی و اتوماتیک تقسیم می‌کند. هر از آن‌ها تعریف خاص خود را دارند که در ادامه معرفی خواهیم کرد:
مدار فرمان دستی
همانطور که از نام آن مشخص است، این نوع مدار به‌صورت دستی کنترل می‌شود. یعنی اگر شخص مدار را به‌صورت دستی کنترل کند آن را به عنوان مدار دستی می‌شناسند. به‌عنوان مثال یک شخص سوئیچ راه‌انداز یک موتور را بچرخاند تا آن را روشن یا خاموش کند، این یک نوع مدار دستی است.
مدار فرمان اتوماتیک
این مدار کاملاً برعکس مدار فرمان دستی است. اگرچه هنوز هم کنترل دستی ماشین‌آلات رایج است؛ اما، بسیاری از آن‌ها وجود دارند که به‌صورت خودکار و اتوماتیک راه‌اندازی می‌شوند. در صنعت ممکن است ترکیبی از مدار فرمان دستی و اتوماتیک استفاده شود. برای مثال ممکن است فرآیند به‌صورت دستی شروع شود؛ اما، در نهایت مدار به‌صورت اتوماتیک متوقف شود.
مدار فرمان‌های پرکاربرد
در صنعت برای راه‌اندازی دستگاه‌هایی که به الکتروموتور سه فاز القایی وابسته هستند مدار کنترل فرمان مختلفی براساس باتوجه به نیاز و کارکرد دستگاه طراحی می‌شود. از مدارهای پرکاربرد در برق صنعتی می‌توان به مدار فرمان استارت لحظه‌ای، مدار فرمان دائم کار، مدار فرمان استارت از دو نقطه، مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد لحظه‌ای، مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد دائم، مدار فرمان ستاره مثلث، مدار فرمان ستاره مثلث و مدار فرمان ستاره مثلث، چپ‌گرد راست‌گرد اشاره کرد. در ادامه به تشریح و معرفی هر یک از این مدارها خواهیم پرداخت.
مدار فرمان استارت لحظه‌ای
مدار فرمان استارت لحظه‌ای یکی از انواع مدار فرمان در برق صنعتی است. این مدار با زدن شستی استارت موتور شروع به‌کار کرده و با برداشتن دست از شستی موتور از حرکت می‌ایستد. مدار فرمان استارت لحظه‌ای از المان‌های فیوز کارتریجی، استاپ قارچی، بی متال، شستی استاپ، شستی استارت، فیوز سه فاز مینیاتوری یا اتوماتیک، کنتاکتور به همراه بی متال در مدار قدرت و موتور سه فاز آسنکرون تشکیل شده است.
مدار دائم کار
در این نوع مدار با زدن شستی استارت موتور به‌صورت دائم شروع به‌کار خواهد کرد و برای اینکه آن را متوقف کرد باید یکی از شستی‌های استاپ را فشار داد. برای این کار یک تیغه نرمالی اپن به‌صورت موازی با استارت قرار می‌دهیم تا با عمل کردن نقشه مدار فرمان کنتاکتور، تیغه بسته شود و مدار به‌صورت مستقل باقی بماند. این مدار در موتورهایی با قدرت 4 کیلووات کاربرد دارد و در نقشه مدار فرمان تابلو برق صنعتی بسیار زیاد است.
مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد لحظه‌ای
در مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد لحظه‌ای، تا زمانی که دست روی شستی باشد موتور به‌صورت چپ‌گرد یا راست‌گرد کار می‌کند و به محض اینکه دست خود را بردارید مدار قطع می‌شود و موتور از کار می‌افتد. برای عوض کردن جهت چرخش موتور در این مدار از دو کنتاکتور استفاده شده است و همچنین از استاپ و استارت‌های دوبل استفاده می‌شود.
مدار فرمان استارت از دو نقطه
مدار فرمان استارت از دو نقطه هم یکی از انواع مدار فرمان در برق صنعتی است. برای راه‌اندازی مدار فرمان استارت از دستگاه پرس استفاده می‌شود. هنگام صدور فرمان باید هر دو دست روی شستی‌ها قرار داشته باشد. در این مدار از دو استارت دنبال هم استفاده شده است.
مدار فرمان ستاره مثلث
معمول‌ترین روش کنترل موتور برای کاهش جریان مورد نیاز برای راه‌اندازی موتورهای صنعتی، مدار فرمان ستاره مثلث است. مدار ستاره مثلث که یکی از انواع مدار فرمان در برق صنعتی است، از کنتاکتورهای مغناطیسی، تایمر و رله اضافه‌بار حرارتی تشکیل شده است. روش ستاره مثلث به عنوان رایج‌ترین راه برای کاهش راه‌اندازی موتورهای القایی سه فاز است.
مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد دائم با حفاظت کامل
این مدار در برق صنعتی معمولا در تسمه‌نقاله‌ها کاربرد دارد. مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد دائم با حفاظت کامل، با زدن شستی استارت راست‌گرد و رها کردن آن موتور به‌صورت دائم شروع به‌کار می‌کند. برای حالت چپ‌گرد باید ابتدا آن را متوقف کرد، سپس برای شروع استارت چپ‌گرد را باید فشار دارد.
مدار فرمان ستاره مثلث، چپ‌گرد راست‌گرد
این نوع یک مدار ترکیبی بسیار ساده بوده و یکی از انواع مدار فرمان در برق صنعتی است. این مدار زمانی که به دور مخالف موتور نیاز است از آن استفاده می‌شود. برای مثال زمانی که قطعه‌ای در دستگاه گیر کند از این مدار استفاده می‌شود.
سخن پایانی
مدارات فرمان و قدرت برق صنعتی دو دسته مدار در این بخش هستند. مدار کنترل یا همان فرمان از مدار قدرت محافظت می‌کند. انواع مدار فرمان در برق صنعتی وجود دارد که از کاربردترین آن‌ها می‌توان به مدار فرمان استارت لحظه‌ای، مدار دائم کار، مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد لحظه‌ای، مدار فرمان استارت از دو نقطه، مدار فرمان ستاره مثلث، مدار فرمان چپ‌گرد راست‌گرد دائم با حفاظت کامل و مدار فرمان ستاره مثلث، چپ‌گرد راست‌گرد اشاره کرد. در این مقاله همه مدارهای پرکاربرد در برق صنعتی به‌صورت کامل تشریح شد.
